D-effect - znaczenie, cele i założenia

Szanowni Państwo,

Przekazujemy trochę wiadomości i podstawowych informacji o projekcie D-effect, którego realizację rozpoczynamy w ramach programu INTERREG Południowy Bałtyk, pod numerem STHB.04.01-IP.01-0005/23, pełna nazwa projektu to "D-EFFECT - CIVIC SOCIETY DEMOCRACY LESSONS, BRING A YOUTH PERSPECTIVE IN THE EU POLICYMAKING AT ALL LEVELS IN LINE WITH YOUTH STRATEGY 2022-2027". Projekt będziemy realizować przez najbliższe 36 miesięcy w polskich i zagranicznych społecznościach.

1. Dlaczego akurat taka nazwa projektu, skąd się wziął akronim i co oznacza?

Akronim projektu "D-effect" ma dwojakie znaczenie – z jednej strony oddaje główne założenie tej inicjatywy, jakim jest „odkrywanie na nowo” oraz wprowadzenie w życie demokratycznego społeczno-obywatelskiego efektu i wartości demokracji w lokalnym, a także międzynarodowym wymiarze. Jednym słowem chcemy dążyć do wzmocnienia procesów demokratycznych w krajach członkowskich obszaru Południowego Bałtyku, tj. Polski, Litwy, Szwecji, Danii i Niemiec, poprzez wspólne zaangażowanie i naukę, a także rozpowszechnienie idei i metody lokalnych Młodzieżowych Festiwali Demokratycznych. Z drugiej strony nazwa ta odnosi się do słowa „Defekt”, czyli czegoś wybrakowanego, uszkodzonego, co odnosi się do obecnej sytuacji polityczno-gospodarczej i panujących trendów ogólnoeuropejskich przejawiających się znacznym kryzysem demokracji, zwłaszcza wśród młodego pokolenia. Taką interpretację potwierdzają raporty „Freedom of the World 2019” oraz „Nations in Transit 2020”, opracowane przez organizację Freedom House. Badania pokazują postępujące od niemal półtorej dekady ograniczanie wolności i praw obywatelskich w skali całego świata. Rokrocznie odnotowywany jest spadek średniej globalnej wartości indeksu wolności obywatelskich, a liczba krajów, w których wynik indeksu spada, regularnie przekracza liczbę krajów cechujących się jego wzrostem.

W roku 2020, we wspomnianym raporcie „Nations in Transit”, odnotowano między innymi, że Polska wypadła z grona skonsolidowanych, czyli stabilnych demokracji. Węgry zaś spadły do, jeszcze niższej niż Polska obecnie, kategorii systemów hybrydowych, coraz bardziej zbliżających się do reżimów autorytarnych. Wobec tego, że oba kraje do niedawna (po przełomie 1989 roku i wstąpieniu do Unii Europejskiej i NATO) były uznawane za success story udanej transformacji, od komunistycznej dyktatury do liberalnej demokracji – można dojść do wniosku, iż kryzys demokracji staje się w naszym regionie szczególnie widoczny, choć przez wielu obywateli nadal akceptowalny, gdyż nie wywołuje szczególnych skutków gospodarczych.

W projekcie skupiamy się na żywych lekcjach demokracji poprzez budowanie i zaangażowanie szerokiego spektrum społeczeństwa obywatelskiego. To właśnie młodzież zainspirowała nas do nadania projektowi tego tytułu, bo to ona była pierwszą grupą docelową, która wskazywała wyraźnie niepokojące zjawisko, jakim jest obecny kryzys demokracji – zwłaszcza wśród młodego pokolenia. Z drugiej strony sama inicjatywa to nadanie nowego „wymiaru” perspektywie młodzieżowej i szersze włączenie wszystkich beneficjentów w naszym regionie do procesów kształtowania polityki EU na wszystkich szczeblach zgodnie ze strategią na rzecz młodzieży 2022-2027.

2. Dlaczego tematyka partycypacji obywatelskiej i budowania młodzieżowej perspektywy wartości demokratycznych jest istotna?

Po uzyskaniu niepodległości wiele krajów postkomunistycznych w naszym regionie (jak Litwa, Polska, Niemcy), a nawet tych o ugruntowanych postawach demokratycznych (Szwecja, Dania), nadal boryka się z problemem wartości oraz niskiego zaangażowania i demokratycznego uczestnictwa młodych ludzi w życiu społecznym i politycznym. Polityka pozostaje nieatrakcyjna dla bałtyckiej młodzieży, a aktywność polityczna młodych ludzi jest na niskim poziomie, podobnie jak zaangażowanie tej grupy w aktywizm społeczny, czy partycypację obywatelską na poziomie lokalnym i regionalnym.

Postawy młodych ludzi wobec kwestii politycznych wskazują na rozwój różnorodności i odejście od mentalności demokratycznej. Młodzi obywatele nie oceniają już swojej wiedzy politycznej bardzo wysoko – tylko około jeden na czterech respondentów uważa, że wie dużo o polityce. Dwie trzecie respondentów podziela w mniejszym lub większym stopniu przekonanie, że młodzi ludzie powinni mieć więcej możliwości zabrania głosu w polityce. Chociaż respondenci równie wysoko oceniają demokrację zarządczą i autorytarne przywództwo (63% poparcia), większość bałtyckiej młodzieży opowiada się za demokracją parlamentarną. Sześciu na dziesięciu respondentów uważa, że obowiązkiem każdego obywatela państwa demokratycznego jest głosowanie. Jednak co czwarty respondent jest przekonany, że w pewnych okolicznościach dyktatura jest lepszą formą rządów niż demokracja. Zostało to potwierdzone przez respondentów w projektach konsorcjum, takich jak CASYPOT, SB YCGN (publikacja YOUTH CIVIC PARTICIPATION IN THE SOUTH BALTIC REGION), których działania zainspirowały dalszą pracę nad wspieraniem tej grupy docelowej i reagowaniem na jej potrzeby.

Dotychczasowe badania sugerują, że partycypacja polityczna zaczyna się od wpływu i zaangażowania na poziomie lokalnym. Fakt, że większość młodych ludzi nadal nie jest zainteresowana polityką lokalną i regionalną, nie wspominając o międzynarodowej, jest potwierdzony przez różne badania (Kalmus i Beilmann 2019). Brak zainteresowania polityką tłumaczy się zarówno postkomunistycznym rozczarowaniem (Howard 2003), demokratyczną niedojrzałością wielu krajów (Kitanova 2020), a nawet wpływem migracji i niskim poziomem więzi z zainteresowanymi społecznościami (Borucisko 2021). Na przykład w 2021 r. w krajach OECD mniej niż 5 na 10 młodych ludzi ufa swojemu rządowi i nadal brakuje im głosu i reprezentacji w życiu publicznym. Jeszcze przed kryzysem związanym z COVID-19 młodzi ludzie w 16 krajach OECD częściej niż osoby starsze przejawiali swoje rozczarowanie obecnym stanem demokracji.

W krajach bałtyckich kwestia zaufania instytucjonalnego jest podobna. W ciągu ostatnich trzech dekad od uzyskania niepodległości instytucje przeszły poważne zmiany, a kraje bałtyckie zintegrowały się z organizacjami międzynarodowymi. Niemniej jednak zaufanie instytucjonalne do organów takich jak Unia Europejska można określić jako niskie, zwłaszcza stopień, w jakim młodzi ludzie akceptują i postrzegają instytucje jako niepomocne, niekompetentne, niegodne zaufania (pod względem możliwości aktywizmu i zaangażowania) lub wreszcie odpowiedzialne przed nimi (Devos et al. 2002).

System polityczny, demokracja, społeczeństwo obywatelskie – to terminy, które młodzi ludzie słyszą na co dzień, najczęściej w szkołach na specjalnych zajęciach, w przestrzeni publicznej, w mediach społecznościowych, ale nie są one związane z ich uczestnictwem, praktyką, rozwojem zdolności poznawczych, szerszym konstruktywnym dialogiem i działaniem, czy wyjaśnianiem mechanizmów systemu (demokracji, UE) poprzez uczestnictwo, współuczestnictwo i współdecydowanie. Obecnie większość formalnych form uczestnictwa dla młodych ludzi nie ma większego znaczenia i zasadniczo działa jako symboliczne gesty. Poza tym zdecydowana większość młodych ludzi obawia się instytucji publicznych, zwłaszcza jeśli mają w pamięci negatywne doświadczenia związane z edukacją formalną. Skutkuje to nieformalnymi działaniami w przestrzeni publicznej, pokazującymi, że młodzi ludzie mają aspiracje do bycia częścią społeczeństwa.

Wychodząc z założenia, że demokracja to coś więcej niż demokratyczne instytucje i spisane zasady, ale kultura, którą należy pielęgnować poprzez tworzenie przestrzeni i platform, na których ludzie mogą się fizycznie spotykać, rozmawiać ze sobą, inspirować się, wymieniać opinie i debatować nad swoimi pomysłami, zwróciliśmy się w stronę działań sieciowych na poziomie lokalnym.

Czerpiąc z doświadczeń krajów takich jak Szwecja (w której co roku organizowany jest Festiwal ALMEDALSVECKAN oraz tydzień ALMEDALEN), Norwegia (ARENDALSUKA, oraz tydzień Arendal), Dania (Folkemødet, The people’s meeting), Finlandia (SuomiAreena), Łotwa (LAMPA – Festival Konwersacji), Estonia (Arvamusfestival, Festival Opinii), Litwa oraz Europejski Festiwal Demokracji w Belgii, chcielibyśmy uczyć się od nich i rozpowszechniać tę ideę. Tworząc pomost między różnymi sferami, umożliwimy ludziom z różnych zawodów i środowisk spotkanie się w celu omówienia sposobów ulepszenia ich krajów, przekształcenia wartości w działanie. Działacze społeczeństwa obywatelskiego, przedsiębiorcy, urzędnicy państwowi, ministrowie i zwykli ludzie będą mieli okazję spotkać się w jednym miejscu i czasie i swobodnie porozmawiać o tym, jak uczynić swój kraj lepszym miejscem dla wszystkich.

Te platformy konstruktywnego dialogu politycznego między opiniami, wiekiem, płciami i hierarchiami odpowiedzą na wszystkie możliwe do zidentyfikowania problemy lokalnych podmiotów, pokazując możliwości i siłę zaangażowanej młodzieży.

W ten sposób chcemy również uczcić rok 2022, który jest Europejskim Rokiem Młodzieży, czasem świętowania okresu po pandemii, aby z nową siłą podjąć przyszłe wyzwania stojące przed społeczeństwem europejskim, a zwłaszcza przed młodym pokoleniem. Korzystając z powyższego przykładu, chcemy wspierać tę grupę wiekową i całą sferę organizacji działających na jej rzecz w realizacji tak ważnych inicjatyw oddolnych. Podobnie jak Komisja Europejska, która będzie koordynować szereg działań wraz z Parlamentem Europejskim, państwami członkowskimi, władzami regionalnymi i lokalnymi oraz organizacjami młodzieżowymi w celu wzbogacenia młodych pokoleń o nowe umiejętności w zakresie rozwoju zawodowego i zwiększenia liczby młodych obywateli zaangażowanych w społeczeństwo europejskie, chcemy być prekursorem tej pozytywnej zmiany na mniejszą skalę w regionie Morza Bałtyckiego.

3. Czym są festiwale demokratyczne i proponowana metoda LYDF - Lokalnych Młodzieżowych Festiwali Demokratycznych?

W związku z falą krytyki skierowanej wobec wartości demokratycznych oraz tendencjami odchodzenia młodych ludzi od tych idei, postanowiliśmy skupić się na praktycznym wymiarze budowania zaangażowania z różnymi społecznościami i odbiorcami. Chcemy zaangażować młodych ludzi w organizację lokalnych Festiwali Demokracji, które będą sprzyjać aktywnemu zaangażowaniu obywatelskiemu, kulturze dyskusji i krytycznemu myśleniu, w odpowiedzi na alarmujący wzrost autorytaryzmu i nacjonalizmu w naszym geograficznym sąsiedztwie.

Musimy pamiętać, że demokracja to coś więcej niż demokratyczne instytucje i spisane zasady. To kultura, która musi być pielęgnowana poprzez tworzenie przestrzeni i platform, na których ludzie mogą fizycznie spotykać się, rozmawiać ze sobą, inspirować się, wymieniać opinie i debatować nad swoimi pomysłami. Festiwale demokracji wspierają aktywne zaangażowanie obywatelskie, kulturę dyskusji i krytycznego myślenia w odpowiedzi na alarmujący wzrost autorytaryzmu i nacjonalizmu w naszym sąsiedztwie geograficznym. Mają one różną formę, organizatorów, daty realizacji oraz okres, w którym są implementowane, ale zawsze przyświeca im ten sam cel - spełnianie roli platform demokratycznego dialogu między społeczeństwem obywatelskim, politykami, biznesem, mediami, uniwersytetami i ogółem społeczeństwa. Stanowią największe wydarzenia demokratyczne w krajach poza wyborami.

W przypadku niektórych festiwali demokracja jest wyraźnie wpisana w program. W przypadku innych, program koncentruje się na tematach i wartościach wspierających demokrację uczestniczącą, takich jak rozmowy i opinie. Cele i wizje tych wydarzeń są definiowane przez kontekst historyczny, kulturowy i narodowy, a także przez założycieli i tło inicjacji samego festiwalu.

Wszystkie Festiwale Demokracji mają pewne wspólne cechy: każdy może do nich dołączyć, wstęp jest bezpłatny, a wydarzenia muszą koncentrować się na tematach istotnych dla społeczeństwa.

Kryteria istniejących festiwali:

Ogólnokrajowe
Praca na rzecz demokracji uczestniczącej i korzyści społecznych
Bezpłatny wstęp dla uczestników i otwarty dla wszystkich
Festiwalowa forma i ekspresja
Filozofia demokracji uczestniczącej
Nieformalna atmosfera
Nacisk na rozmowy i dialog

Każdy z tych festiwali indywidualnie poddaje się refleksji i staje przed tymi samymi dylematami. Jaka jest bariera między przyciąganiem decydentów wysokiego szczebla lub influencerów, a "zwykłymi" ludźmi? Jak można zrównoważyć przestrzeń dla polityków z partii politycznych z przestrzenią dla wszystkich innych aktorów społecznych? W jaki sposób możemy zapewnić inkluzywność festiwali dla różnych grup społecznych i sprawić, by były one istotne dla wszystkich? Praktyka pokazuje, że nie ma na to jednej właściwej odpowiedzi, a każdy z festiwali różni się między sobą. Fundamentalnym wymiarem leżącym u podstaw wszystkich tych refleksji jest ambicja bycia festiwalem otwartym dla wszystkich, którzy chcą w nim uczestniczyć.

Jeżeli spojrzymy chociażby na Festiwal Almedalsveckan (Tydzień Almedalen), to wg założeń jest to demokratyczne miejsce spotkań, do którego każdy może dołączyć i współtworzyć. Atmosfera w trakcie tego wydarzenia jest nieformalna i zrelaksowana, co daje poczucie, że każdy, kto ma znaczenie, jest tam obecny. Przypadkowe spotkania mogą prowadzić do nieoczekiwanych efektów. Wstęp jest bezpłatny. Almedalsveckan stał się fenomenem wśród festiwali politycznych, a wiele krajów stworzyło podobne miejsca na przestrzeni lat. Odbywa się co roku w okresie letnim i tak w poprzednim 2023 roku miał miejsce w dniach od 27 czerwca do 1 lipca. Sam Tydzień Almedalen to platforma spotkań dla wszystkich. Magiczne miejsce dialogu, wymiany i nieoczekiwanych spotkań, które pomagają rozwijać nasze społeczeństwo. Unikalny duch Almedalen jest tworzony przez otwartość, dostępność i wzajemny szacunek. I właśnie od takich dobrych przykładów chcemy się uczyć oraz nie tylko umożliwić w nim uczestnictwo przedstawicieli konsorcjum i młodego pokolenia, ale także przenieść tego „ducha” na nasze lokalne podwórko.

Sposób, w jaki demokracja jest wbudowana w cel i wizję Festiwali Demokracji, jest różny. Jak do tej pory Festiwale Demokratyczne były implementowane tylko w dużej skali, w formie wielodniowych festiwali o zasięgu krajowym. W projekcie D-effect staramy się je przetestować jako użyteczną metodę w mniejszej skali, dedykowaną wzmocnieniu mniejszych społeczności oraz ich lokalnej partycypacji obywatelskiej i dialogu. Są to dla nas „nowe lokalne okrągłe stoły społeczne” poświęcone tematom ważnym dla danych wspólnot obywatelskich. W projekcie chcemy przetestować ich organizację, formę i tematykę jako uzupełnienie lub w wielu przypadkach impuls do wprowadzenia tej metody na stałe do kalendarza imprez krajowych i lokalnych.

Nasze przyszłe festiwale lokalne, jak wszystkie już działające festiwale Demokracji, mają wizję i cel, który łączy się z aspiracją bycia częścią tworzenia lepszego świata. Kwestia zrównoważonego rozwoju pojawia się jako coraz ważniejszy wymiar. Globalne Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ wyznaczają ramy dla tego wymiaru. Istnieją duże różnice w tym, jak ambitna jest kwestia zrównoważonego rozwoju w każdym z krajów. Istnieje kilka dobrych przykładów ze wszystkich festiwali dotyczących tego, jak być zrównoważonym ekonomicznie, środowiskowo i społecznie:

Skupienie się na utrzymaniu niskiego poziomu cen za zakwaterowanie, jedzenie, napoje oraz transport na festiwal i z powrotem
Uczynienie festiwalu dostępnym dla mniej uprzywilejowanych osób
Nacisk na współpracę między mieszkańcami i wspieranie lokalnej gospodarki
Partnerstwa łączące sektor prywatny, instytucje państwowe, organizacje miejskie, stowarzyszenia, społeczeństwo obywatelskie i wolontariuszy
Rosnący nacisk na zapewnienie dostępności żywności ekologicznej i zapewnienie bezpłatnej wody do picia w butelkach itp.
Bezpłatny dostęp do urządzeń sanitarnych

To oczywiście tylko kilka prostych przykładów, które mogą mieć duże znaczenie, zwłaszcza jeżeli chcemy myśleć o długoterminowym sukcesie przyszłych Lokalnych Młodzieżowych Festiwali Demokratycznych. Naszą ambicją jest, aby stały się one nieodłączną częścią działań społecznych i obywatelskich oraz na stałe wpisały się do kalendarza miejskiego/gminnego/regionalnego jako łatwe i tanie narzędzie budowania „ducha demokracji i partycypacji” w naszych społecznościach, angażując jak najwięcej grup uczestników.

4. Co jest celem projektu?

Celem projektu jest trwałe wzmocnienie organizacji społecznych i ich zdolności do współpracy z lokalną administracją publiczną w krajach Południowego Bałtyku, zwłaszcza tych działających w małych miastach. Projekt ma na celu rozwój społeczeństwa obywatelskiego, które ceni różnorodność społeczną, równe traktowanie i dialog. Zwieńczeniem działań będzie organizacja festiwali demokracji lokalnej oraz wspólne działania konsorcjum na rzecz stworzenia poradników i strategii dla przyszłej implementacji i powielenia wydarzeń LYDF - Lokalnych Młodzieżowych Festiwali Demokratycznych w innych regionach Morza Bałtyckiego i Europy.

Realizacja projektu umożliwi prezentację problemów i ich rozwiązań na forum publicznym oraz spotkania z lokalnymi politykami i urzędnikami, którzy mają wpływ na naszą rzeczywistość. W ramach inicjatywy mogą być organizowane działania uświadamiające, wizyty studyjne, debaty, warsztaty, akcje społeczne, szkolenia i dyskusje. Ponadto zespół badawczy przeprowadzi lokalne badania jakościowe w każdym z uczestniczących miast, w tym specjalistyczne wywiady i dyskusje grupowe z młodymi ludźmi, aby zrozumieć ich podejście do uczestnictwa i postrzeganie demokracji. Przeprowadzone zostaną etnograficzne studia przypadków dotyczące warunków uczestnictwa, obejmujące obserwacje, dyskusje grupowe i wywiady biograficzne z młodzieżą.

Przez projekt chcemy osiągnąć:

Lepsze połączenie między UE a młodzieżą: Coraz więcej młodych ludzi nie ma zaufania do UE i ma trudności ze zrozumieniem jej zasad, wartości i funkcjonowania. Deficyty demokracji w procesach UE są jedną z przyczyn rosnącego eurosceptycyzmu wśród młodych.
Wyższy wymiar praktyczny i wiedzę na temat demokracji i wartości UE: Wiedza młodych na temat demokracji jest głównie teoretyczna i nie przekłada się na praktyczne rozwiązania oparte na partycypacji.
Rozwój i współpraca na poziomie ponadnarodowym między organizacjami młodzieżowymi: Interesariusze działający na rzecz demokratyzacji młodzieży nie mieli dotąd okazji do wymiany doświadczeń i metod pracy na poziomie międzynarodowym.
Tworzenie przestrzeni i uczestnictwa dla młodych: Młodzi ludzie są niedostatecznie reprezentowani w procesach decyzyjnych. Potrzebują dostępu do fizycznych przestrzeni w swoich społecznościach, aby wspierać swój rozwój.
Rozwój bardziej integracyjnych społeczeństw Południowego Bałtyku: Jedna trzecia młodych ludzi w Europie jest zagrożona ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Wielu z nich nie ma dostępu do praw socjalnych i doświadcza dyskryminacji.
Nowe możliwości rozwoju dla młodych z regionów peryferyjnych: Ważne jest zapewnienie równości i zaangażowania społecznego/politycznego młodych ludzi zarówno w środowisku miejskim, jak i wiejskim.

5. Jak udało wam zbudować tak duże konsorcjum projektowe składające się z 21 organizacji?

Zarządzanie tak dużym konsorcjum, które składa się z 21 zróżnicowanych podmiotów, w tym 12 pełnych partnerów (4 z Polski, 2 ze Szwecji, 2 z Niemiec, 2 z Litwy i 2 z Danii) oraz 9 partnerów stowarzyszonych reprezentujących władze lokalne, organizacje pozarządowe i uniwersytety, jest jednym z największych wyzwań projektu D-effect. Jednoczy nas oddanie sprawie budowania społeczeństwa obywatelskiego i chęć wzmocnienia naszych społeczności lokalnych, a zwłaszcza szansa umożliwienia działania i dialogu młodemu pokoleniu.

Najbardziej cieszy nas fakt dużego zainteresowania projektem już na etapie jego tworzenia. Otrzymaliśmy wiele zapytań, jednak ze względu na ograniczenia programu i samego wniosku aplikacyjnego, musieliśmy skupić się na najsilniejszych organizacjach, które mogą wnieść najwięcej do przyszłych działań. Liczymy, że zainteresowanie pomysłem i ideą nie osłabnie i po zakończeniu działań projektowych będziemy mogli pochwalić się jeszcze szerszym gronem odbiorców, którzy będą chcieli kontynuować naszą pracę.